Исламияб диналъ инсанасул гIумру берцин гьабула кинабго рахъалъ. Гьелъ малъула мискинасе садакъа кьезе, загIипасда гурхIел гьабизе, кIудиясул хIурмат гьабизе, хъизан берцинго хьихьизе, зулмуялде ккарасе квербакъи гьабизе. Гьелъ нилъеда малъула, эбел-инсуда аскIор гьаризе кколелги, гьудул-гьалмагъазда аскIор гьаризе кколелги, яц-вацазда аскIорги гьаризе кколел адабал.
Къуръаналда дагьал аятал гьечIо эбел-инсуе лъикIлъи гьабиялде нилъ ахIулел, хIатта капурал эбел-эмен ругонигицин гьезулгун дунялалда чIаго рукIаго берцинаб гьудуллъи гьабеян лъазабулеб буго хирияб Къуръаналъ. (Балагье сурат ГIанкабут, аят 8; сурат Лукъман, аят 19). Амма эбел-инсуца капурлъеян гIасилъеян абулеб бугони, гьенир эбел-инсуе мутIигIлъизе бегьуларо. Аллагьасдехун ширк гьабугеян абиялдаго цадахъ эбел-инсуе лъикIлъи гьабеянги амру гьабулеб буго Къуръаналъ. (Балагье сурат Аннисаъ, аят 36). Гьелдалъунги бичIчIула эбел-инсул хIурмат гьаби цIакъ кIудияб амру букIин.
Эбел-эмен къварид гьари, гьезул ракI бекизаби, гьезул адаб тейин абуни, Бухариясги Муслимицаги цогидазги бицараб кьучIаб хIадисалда гьеб рикIкIун буго чIахIиял мунагьазулги бищун кIудияб мунагьлъун ва гьеб рехсон буго Аллагьасдехун ширк кквеялда цадахъги, чи чIваялда цадахъги. Эбел-эмен къварид гьарулев чиясде къиямасеб къоялъ Аллагь балагьуларо, гьесда алжаналъул махI чIваларо, гьесие алжан хIарам гьабураб буго, гьесул лъикIаб гIамал къабул гьабуларо, гьесде гIакъуба хехлъула, гьесие Аллагьас анкьабилеб зобалдасаго нагIана кьола, гьелъул баракат гьечIолъи гьесда дунялалдаго бихьула, гьесда рухI бахъулеб мехалъ шагьадат битIизе кIолароян бицун гIемерал хIадисал рачIана. Гьединлъидал Аллагьасдаги къиямасеб къоялдаги божулев чияс цIакъ яхI бахъизе ккела гьал хадур рехсарал адабал эбел-инсуда аскIор гьаризе:
1. Инсанасда кидаго кIочене бегьуларо эбел-инсуца, хасго эбелалъ гьитIинаб къоялдаса жиндие гIоло баччараб захIматги рекIел бухIиги. Къуръаналда буго гьадинаб магIнаялъул аят: "Дица инсанасда васият гьабуна, ай тIад къана эбел-инсуе кинабго рахъалъ лъикIлъи гьабеян, эбелалъ гьев захIмат бихьун чохьонивги ваччана, захIмат баччун гьавизеги гьавуна". (Сурат АльахIакъат, аят 15).
2. Эбел-инсуе кидаго лъикIаб дугIа гьабулевлъун вукIине ккела. Къуръаналда буго гьадинаб магIнаялъул аят: "Дуца гьаре, я дир БетIергьан Аллагь, гьитIинго вугев заманалда гьез дун хьихьун, тарбия кьун гIезавуравго гIадин, Дуца гьел кIиязего гурхIел гьабеян". (Сурат Альисраъ 24).
3. Гьездаса ракI буссун букIин лъазабулеб щибниги жоги гьабиларо, яги абиларо, гьезде ахIтIезеги ахIтIеларо, гьездехун гьуинаб берцинаб каламги гьабила, гьезда цебе хIелун, гурхIалил кваркьи гIодобеги биччан чIела. Гьеб кинабго жоялъе нилъеда хирияб Къураналъ амру гьабуна.
4. ХIарамаб, гIасилъулеб жоялдалъун амру гьабичIелдаса хадуб щиб эбел-инсуца абунаниги гьезие мутIигIлъила, гьезие мутIигIлъи гьел рокьиялъул гIаламатлъун ккола, гьез малъараб жо гьабунгутIи гьел къварид гьари ккола, гьел къварид гьариялъул бугеб мунагь авалалдаго рехсана. Салат салам лъеяв Аварагасда гьикъана: Бищун Аллагьасе бокьулеб гIамал щиб кколебан. ГIужда бараб как кколилан жаваб кьуна гьес. Хадуб щиб кколилан гьикъана гьесда. Эбел-инсуе мутIигIлъи, гьезие лъикIлъи гьаби бугилан жаваб кьуна гьес, гьелда хадуб гъазават бугиланги абуна. Гьаб хIадисалъ гъазаваталдаса цебе ккезабуна эбел-инсуе мутIигIлъи.
5. Эбел-инсул гьаркьидаса гьаракь борхизе биччаларо, гьел чIалгIун рукIин лъазеги теларо, гьезул гIакълуги гIадахъ босила, нилъее гьезда абизе бокьараб жо гьезда бичIчIизабила берцинаб хIеренаб гьаркьидалъун, ццим бахъун гьезда бадиве валагьиларо. ХIадисалда буго: "Ццим бахъун эбел-инсуда бер речIчIизабурав чи гьезие мутIигIавлъун рикIкIунаро", — ян. (ДарукъутIунияс бицана).
6. Эбел-эмен хун хадубги гьезие гьабулеб лъикIаб дугIа къотIизе теларо. ХIадисалда буго: "Эбел-инсуе къварилъи гьабулаго гIумру арав чиясул эбел хун хадуса гьес гьезие кидаго лъикIаб дугIа гьабунани, гьезул мунагьал чуреян гьарани, Аллагьас гьев эбел-инсуе мутIигIал гIадамазулъ хъвала", — ян.
7. Жиндир буголъиялдаса щиб-щибниги жо кьун, боцIимал кьун, ретIел хьит босун гьелги рохизарила. Къуръаналъ гьезие лъикIлъи гьабеян ахIулеб аяталда гъорлъе уна, гьезие гьединаб кумек гьабиги.
8. Эбел-эмен хун хадуса гьезул васигат-аманатги гIумруялде бахъизабизе ккела, гьезул гьудулзабилъун рукIарал гIадамазулгун гьудуллъи щула гьабизе ккела, гьезие рокьулел рукIарал рокьизе ккела. КьучIаб хIадисалда буго: "Эбел-инсуе гьабулеб лъикIлъиялъул бищунго лъикIаблъун рикIкIуна гьезие рокьулел рукIарал гIадамазулгун васас хурхен гьаби". (Муслимица бицараб).
9. Эбел-инсуда цеве чIараб мехалъ адабалда чIезе ккола, бохдул цере рехи, гьезул бадиве гIек-гIекиялда велъанхъи, гIебеде вегун чIей, кечI ахIи, ратIлидаса гIицIлъи, гьезул бадиве кIанцIи гIадал адаб гьечIолъиялде тIоритIел гьабулел гIаламатаздаса рикIкIалъизе ккела. Гьел рокьун гьезул кверазда убач гьаби, гьел каранде къай адаб теялдаса кколаро.
10. Эбел-инсуца гьабулеб хIалтIулъ, сундалъун бажараниги кумек гьабизе ккела, инсуда сумкаги баччизабун, живго кодоб жоги гьечIого цадахъ инаро. Рукъалъул тадбир, рацIа-ракъалъи, ретIел, партал, цIа-рагI чури, ясалъ эбелалде тIамун течIого жинцаго гьабила, эбел-инсуе гьабулеб кумекалдаса ккола, чIахIиял яц-вацаз гIисинал яц-вацазул тIалаб гьаби, гьезда лъикIаб квешаб малъи. Гьединго эбел-эмен рази гьари ккола школа-мадрасаялда лъикI цIалдей. Эбел-эмен рази гьариялда жаниб Аллагьасул разилъиги бугилан хIадис буго.
11. Эбел-инсул къадру-къимат цIунулевлъунги вукIине ккела. Кинго бегьуларо гIадамаз эбел-инсуде гIайиб гIунтIизабулеб, гIадамал гьезде хьандезе тIамулеб жо гьабизе. ХIадисалда буго: "Бищун кIудиял мунагьал ккола цо чи жиндирго эбел инсуде хьандари" — абун. АсхIабзабаз гьикъана: "Я Аллагьасул расул, эбел-инсуде хьандолевги чийищ вукIунев" — абун. Гьес абуна: "ВукIуна, цо чи хьандола цогидасул эбел-инсуде, цинги дов цогидав хьандола гьесул эбел-инсуде" — ян.
12. ШаригIаталъ адаб гьечIолъиялдаса рикIкIуна нухда унаго эбел-инсуда цеве-цеве ин, гьезде цеве гIодов чIей, гьезул хIакъикъияб цIарги бахъун гьезде ахIи.13. Сапаралда унев вугони цин эбел-инсудаги данд бан, гьелги разилъун хадуса гурони сапар гьабиларо. Цо чи вачIана салат салам лъеяв аварагасухъе. Гьес абуна: "Дун духъе вачIана гIодилаго эбел-эменги тун, гьижраялъе дуе къотIи гьабизеян" — абун. Салат салам лъеяв Аварагас гьесда абуна: "Мун нахъ вусса, гьел гIодизаруралго гIадин релъизеги гьаре", — ян (Абудавудица бицана).
14. Суннатаблъун ккола цо чияс садакъа кьун гьелъул кири эбел-инсул рухIалъе кьезе. ХIадисалда буго: "Нужее квешабищ бугеб садакъаги кьун гьелъул щвараб кири эбел инсул рухIалъе кьунани" — абун.
15. Гьединго суннатаблъун ккола щибаб рузман къоялъ эбел-инсул хабаде зиярат гьаби. ХIадисалда буго: "Щив чи вугониги жинца эбел-инсул яги гьезул цоясул хабада щибаб рузман къоялъ зиярат гьабулев, гьев чиясул мунагьалги чурула, эбел-инсуе мутIигIавлъунги гьев хъвала". (ТIарбанияс бицараб).
16. Эбел-инсуца ахIараб мехалъ ахIарабго жаваб гьабизеги рекъараб буго.
17. Эбел-инсул гьабурабго гIадаб адабги хIурматги гьабизе ккела кIудиял яцазулги вацазулги. ХIадисалда буго: "КIудияв вацасул хIакъ гьитIинасда тIад, инсул васасда тIад бугеб хIакъалда релъараб бугилан".
Къокъго абуни: Эбел-инсул ракI бакъвазабурав чиясе байбихьуда рехсохъе кIудияб талихI къоси бугебго гIадин, гьал церехун рехсарал адабалги цIунун гьел рази гьарурав, гьезие лъикIлъи гьабурал чагIазеги буго дунял ахираталъул кIудияб талихI. ХIадисаз баян гьабухъе эбел-эмен рази гьарурав, гьезие мутIигIлъарав чиясе, хIаж-гIумру гьабурав чиясе щолеб кири щола, гъазаваталда гIахьаллъиялъул кири щола. Эбел-эмен рази гьари Аллагьасе бищун бокьулеб гIамалазул цояблъун ккола. Гьел рази гьариялъ Алжаналъул нигIматазде щвезарула, гIумру халат гьабула, ризкъи гIатIид гьабула, боцIуда баракат лъола, гьел рази гьарулел лъималазе тавфикъ щола, хIакъаб нухда тIоритIула, гьелъ ургъелал тIаса инарула, бигьалъи тIаде цIала, хвасарлъи тIад гьабула. Эбел-эмен рази гьари Аллагь рази гьавиялда хурхизабураб буго, эбел-инсул хIатIида гъоркь алжан бугилан хIадис буго.
Аллагьас тавфикъ кьейги эбел-эмен разилъулеб хIалалъ хьвадизе. Амин!